تاریخچه کامل گز اصفهان

گز از برجسته ترین شیرینی های تولید شده در ایران است.تاریخچه گز اصفهان نصف عمر حضرت نوحه و نزدیک به ۴۵۰ سال قدمت داره.از ابتدای تاریخ این شیرینی خوشمزه دستخوش تغییرات فراوان شده.مثلا در طی جنگ جهانی اول در سال ۱۲۹۳ شمسی که قحطی در کشور بیداد میکرد.گز کم کم از سفره مردم پاک شد یا پسته و بادام به علت گران بودن جای خودشون رو به باقلا و گیاه های ارزون تر میدادن.

قبل از صفویه گز نداشتیم؟

یه خوراکی در گذشته بوده به اسم حلوا چوبه یا حلوا چوه..این خوراکی از سفیده تخم مرغ و شکر و شربت گلوکز درست میشه و در زمان قدیم به عنوان یه شیرینی برای رعیت ها و طبقه ضعیف جامعه بوده.روایت هست که کشاورزان برای میان وعده سر زمین از حلوا چوبه استفاده میکردن.

حلوا چوبه چه شکلیه؟

مایع حلوا چوبه شبیه گز بوده و وقتی سفیده تخم مرغ و شکر و گلوکز رو توی پاتیل های مسی هم میزدن بعد از حدود ۲ ساعت یه ترکیب سفید رنگ مثل مایع گز بوجود میومد.بعد از اون با قالب های گرد تبدیل به دایره های نسبتا بزرگ اندازه کف دست میشده، یا به صورت نواری برشش میدادن و میذاشتن توی آرد و دمای اتاق بمونه و یه مقدار خشک بشه.

حلوا چوبه حالت آدامسی داشته و به نرمی گز های امروزی نبوده وقتی یه تیکه ازش رو گاز میزدن باید مثل آدامس یه مقدار میجویدن تا نرم بشه.خلاصه قدمت حلوا چوبه مشخص نیست اما قبل از دوره صفوی از اون استفاده میشده.

صفویه؛شاه عباس اول،منجی اصفهان

اوج شکوفایی اصفهان در دوره شاه عباس اول بود که باعث شد پایتخت از قزوین به اصفهان منتقل شود.در دوره شاه عباس معماری و علم و هنر به اوج خودش رسید.تمام گنبد های فیروزه ای و ظروف مسی منبت کاری شده ای که داخل اصفهان میبینین به لطف شاه عباس اول است.چارباغ یا چهارباغ اصفهان در دوره شاه عباس راه زیبایی بود که کاخ چلستون را به باغ های هزار جریب متصل میکرد.همچنین میدان نقش جهان با اون همه زیبایی از مکان های دیدنی اصفهان است که در دوره شاه عباس ساخته شدن.

گز،خوراکی اشراف و نماد فرهنگ اصفهان

در دوره شاه عباس و پایتخت شدن اصفهان،زمینه برای آمد و شد توریست ها و مسافران شهر های دیگه فراهم شد همچنین مهاجرت افراد ثروتمند شهر های دیگه به اصفهان برای تجارت و موقعیت مناسب پایتخت وضع مالی مردم را خیلی بهتر کرد.در همین بین محمد علی شکرچیان با ترکیب پسته در حلوا چوبه و استفاده از گزانگبین به عنوان شیرین کننده خالق محبوب ترین شیرینی ایرانی شد.

واژه گز از ابتدای شیره گیاه گون به اسم گزانگبین گرفته شده اما ۹۰ درصد گز هایی که شما توی بازار میبنین اصلا اسمش گز نیست.همون حلوا چوبه ای هست که پسته داره!

مراسم پذیرایی شاه طهماسب از پادشاه هند با گز

گز به عنوان خوراکی اشرافی در مراسمات بزرگ حکومتی استفاده میشده از نمونه مراسمات که یک نقاشی تاریخی هم ازش موجوده صحنه پذیرایی شاه طهماسب از همایون پادشاه هندوستان است که در این مراسم از گز به عنوان پیش کش استفاده کرده بودند.

روایت آمده که پادشاه هندوستان ناکام از اداره کشور به اصفهان پناه آورده ولی شاه طهماسب بعد از مدتی به دلیل اختلافات عقیدتی شیعه با او رفتار خشونت آمیزی داشته است.همین باعث از بین رفتن یکی از متحدین بزرگ ایران یعنی هندوستان بوده است.

حکومت قاجار،پایان تلخ گز اصفهان

با روی کار آمدن قاجار پایتخت ایران از اصفهان به تهران تغییر کرد و بیش از ۲۰۰ ساله که پایتخت ایران باقی مونده.تغییر پایتخت و خروج سرمایه داران از اصفهان به سمت تهران صنعت تولید گز اصفهان را کمی ضعیف کرد.جنگ جهانی هم در سال ۱۲۹۳ و حکومت احمد شاه قاجار،تیر اخر را بر پیکر گز اصفهان زد.قحطی آن دوره قدری شدید بوده که روایت داریم نیمی مردم ایران از کمبود غذا مردن و حتی مرده هارو میخوردن تا زنده بمونن.واضحه وقتی مردم نون نداشتن بخورن گز نمیتونستن بخورن.حکومت قاجار تلخ ترین بخش از تاریخ گز اصفهان تا کنون است.

به علت گرونی پسته و اقلام غذایی و همچنین تصرف ایران توسط شوروری و انگلیس،تمام مواد غذایی کشت شده در ایران را ارتش روسیه و بریتانیا مصرف میکردن و اجازه نمیدادن مردم استفاده کنن.اینجا بود که بحث تقلب در گز مطرح شد از استفاده کردن باقلا به جای پسته بگیر تا اضافه کردن آرد به گز برای سنگین تر شدن و کش آومدنش.اینجا به کل گز داشت از بین میرفت و فقط تعداد کمی سعی میکردن گز خوب در عین حال گرون قیمت برای اشراف تولید کنند.

پهلوی،مدینه فاضله تاریخچه گز

بعد از حکومت قاجار نوبت به حکومت رضا شاه میرسه ورود سرمایه گذاران آمریکایی و انگلیسی به کشور و قطع شدن دست روسیه از ایران موقعیت را برای رشد صنعت فراهم کرد.از ابتدای پهلوی نزدیک به ۲۰ برند مختلف به تولید گز مشغول بودن وحتی تونستن این خوراکی فوق العاده را به کشور های اروپایی ارسال کنن.از اونجایی که اون زمان فقط گز آردی وجود داشته و ماندگاری کمی داشته،نمیتونستن توی مسیر اروپا تازگیش رو نگه دارن واسه همین صادرات گز خیلی محدود بوده.

ملی شدن صنعت نفت و اوج شکوفایی ایران

از اینجا بخاطر شکوفایی اقتصادی ایران رفته رفته گز های لوکس تر تولید شدن که عوام مردم میتونستن استفاده کنن.تولید گز ۳۸درصد پسته و گز ۴۰ درصد پسته برای اولین بار بعد از ملی شدن صنعت نفت اتفاق افتاد.ملی شدن نفت آغاز شکوفایی دوباره صنعت گز در تاریخ گز اصفهان است.

جشن های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی

در سال ۱۳۵۰ محمدرضا شاه به مناسب ۲۵۰۰ سال پادشاهی ایران عزیز جشن مجللی در تخت جمشید،آرامگاه کوروش کبیر برگزار کرد که مجلل ترین دورهمی قرن بیستم به حساب میومد.در این دورهمی ۲۰ پادشاه و امیر،۵ ملکه،۱۶ رئیس جمهور،۲۱ شاهزاده،۳ نخست وزیر و ۶۹ وزیر امور خارجه از سراسر دنیا حضور داشتن.دورهمی جشن ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی

در این مراسم با شکوه شاه به تمامی مهمان ها از سوغات ایران هدیه کرد این پک سوغات شامل زعفران قائنات،گز اصفهان،تکه قالیچه دست بافت و بطری از گلاب کاشان بود.

هانری رنه دالمانی (Henry-René D’Allemagne) مورخ و جهانگرد فرانسوی در سفر نامه خود در شرح چگونگی تهیه گز اصفهان این‌گونه می‌گوید:

قنادان اصفهانی از گزانگبین خمیری درست می‌کنند و مغز بادام و پسته در آن مخلوط کرده، قرص‌هایی از آن درست می‌کنند و در جعبه‌ها به فروش می‌رسانند. گز از شیرینی‌های مطلوب ایرانیان است و گاهی به خارج هم فرستاده می‌شود.(هانری رنه دالمانی، سفرنامه، ترجمه فره وشی مترجم همایون (تهران: انتشارات امیر کبیر،۱۳۳۵)، صفحه ۹۷.

یاکوب ادوارد پولاک(Jakob Eduard Polak)، پزشک اتریشی، مدرس دارالفنون و پزشک مخصوص دربار ناصرالدین شاه، در توصیف گز اصفهان این‌گونه شرح می‌دهد:

تعداد زیادی از قنادی‌های اصفهان شیرینی‌هایی از گزانگبین تهیه می‌کنند. حریره را با سفیده تخم‌مرغ می‌زنند و بادام، پسته، هل و غیره به آن می‌افزایند و به صورت قرص درمی‌آورند و در حرارت ملایم می‌پزند. قرص‌های گز را که روی آن آرد می‌پاشند، در بین شاخه‌های بیدمشک می‌گذارند که خوش‌بو شود. بعد این‌ها را در جعبه بسته‌بندی می‌کنند و به عنوان کالایی سخت مطلوب به سراسر مملکت می‌فرستند.(یاکوب ادوارد پولاک، سفرنامه، ترجمه کیکاووس جهانداری(تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی،۱۳۶۸) صفحه ۴۶۰.